HUỲNH VĂN ƯU
Hiện nay, bên cạnh nếp sống văn minh, hiện đại hóa, công nghiệp hóa, vẫn giữ được bản sắc dân tộc cổ truyền. Câu đối trong thi ca, câu đối của người bình dân, câu đối ở đình làng, chùa miếu… đôi liễn trang trí nhà cửa, nơi thờ cúng tổ tiên luôn có ý nghĩa giáo dục, ca ngợi chiến công hay ước mong về cuộc sống vinh hoa phú quý, hướng đến thiện lành viên mãn. Cho nên câu đối không thể thiếu cho nhu cầu trong đời sống, cần được giữ gìn, phát huy. Đặc biệt là câu đối ngoại giao, luôn khẳng định chủ quyền đất nươc, thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc, tinh thần ôn hòa hữu nghị, thay đối đầu thành đối tác cùng nhau xây dựng.
Đối là những câu chữ Hán hay chữ Nôm, có nơi dùng chữ Quốc ngữ viết từng cặp đi đôi và ý nghĩa cũng đi đôi, thể hiện trên chất liệu, gỗ, giấy, hoặc vóc, lụa dài có nệp tròn để cuộn tiện việc giữ gìn. Câu đối ngoài nét (thư pháp) đẹp để trang trí vừa có ý nghĩa tác dụng tuyên truyền giáo dục, vừa dùng trong việc tế tự, hiếu hỷ… để giao lưu tình cảm, nhất là trong những dịp Tết đến xuân về…
Thiên thiêm tuế nguyệt nhân thiêm thọ
天 添 歲 月 人 添 壽
Xuân mãn càn khôn phúc mãn đường
春 滿 乾 坤 福 滿 堂
(Cao Bá Quát)
Nghĩa là:
Trời thêm năm tháng, người thêm thọ
Xuân khắp đất trời, phúc khắp nhà
Hay:
Tối Ba mươi khép cửa càn khôn, ních chặt lại kẻo ma vương
đưa quỷ đến
Sáng Mồng một lỏng then tạo hóa, mở toang ra cho thiếu nữ
đón Xuân vào.
(Hồ Xuân Hương)
Đức thừa tiên tổ thiên niên thịnh
德 承 先 祖 千 年 盛
Phúc ấm nhi tôn vạn đại vinh
福 蔭 兒 孫 萬 代 榮
Với tổ quốc thì mong thanh bình thịnh vượng, với nhà thì mong dân giàu đời sống ấm no, bốn mùa hoa nở xanh tươi.
Tổ đức vĩnh thùy thiên tải thịnh
祖 德 永 垂 千 载 盛
Gia phong hàm lạc tứ thời xuân
家 風 咸 樂 四 時 春.
Nếu câu đối ở thế gian nhắm đến hưng thịnh, phú quý hiển vinh, thì câu đối ở chốn thiền môn đặc biệt hơn, chỉ dạy người đời sống an lạc, không lầm mê trước cám dỗ của trần tục, khuyên người Phật tử tu dưỡng phước huệ, trí bi đầy đủ, ấy là bậc đại từ.
Phước huệ viên tu chơn Phật tử
福 慧 園 修 真 佛 子
Trí bi song vận đại từ tôn
智悲 雙 運 大 慈尊
Trong cuộc sống phàm tục biết có nhiều nỗi lo âu đa đoan bận bịu, nhưng biết dựa vào trống sớm chiều chuông, nương về cõi Phật tâm trí sẽ được an lạc, giũ bỏ bớt cám dỗ bụi trần bến mê.
Mộ cổ thần chung cảnh tỉnh ái hà danh lợi khách
暮 鼓 晨 鍾 警 醒 愛 河 名 利 客
Triêu kinh vãn kệ hoán hồi khổ hải mộng mê nhân
朝 經 晚 偈 換 回 苦 海 夢 迷 人
Nghĩa:
Tối trống, sáng chuông, giúp khách trần thức tỉnh vượt qua danh lợi, sông yêu.
Kinh mai, kệ xế gọi kẻ tục mộng mị về khỏi bể khổ bờ mê.
Hay:
Tiếng mõ sớm phá tan vòng tục lụy
Hồi chuông chiều cảnh tỉnh kiếp trầm luân
Cảnh chùa ngoài phong cảnh tịch tĩnh trang nghiêm, còn có nét đẹp văn hóa tâm linh mà bao đời nay vẫn được gìn giữ, dù trải qua thăng trầm biến đổi thời thế.
Mái chùa che chở hồn dân tộc
Nếp sống muôn đời với tổ tông
Câu đối ở chùa như nhắc nhở, gọi về mỗi chúng ta phải tự biết mình, biết điều thiện điều ác, biết phân biệt thị phi, biết thương người giúp đời, biết đi về nẻo chánh đường ngay. Giáo lý đức Phật còn dạy trong mỗi chúng ta phải biết tùy duyên không vọng động chân tâm để cho tuệ giác trang nghiêm thanh tịnh. Với nội dung ý nghĩa đó, câu đối như đánh thức chúng ta trước cám dỗ đầy biến động của trần tục mà tự tại sống an vui.
Kiến tánh ly trần khởi phân biệt nhi tùy duyên tự tại
見 性 離 塵 起 分 別 而 隨 緣 自 在
Chân tâm vô vọng xuất thị phi dĩ diệu tuệ trang nghiêm
真 心 無 妄 出 是 非 以 妙 慧 莊 嚴
Nghĩa:
Kiến tánh xa trần, khởi phân biệt mà tùy duyên tự tại
Chân tâm không vọng ngoài thị phi để diệu tuệ trang nghiêm
Nên sống biết yêu thương nhau, bằng tấm lòng thủy chung thanh bạch, gội bỏ giận hờn, thiệt hơn, trút sạch nổi phiền muộn để đi đến cuộc sống an lành tươi mát thành giọt mưa nguồn nước ngọt tưới cho nhau, và tin rằng khắp muôn phương sẽ an lạc ngàn năm, ánh tuệ từ tâm chiếu sáng khắp nơi và tỏa ấm tiết gió xuân vào nhân thế tình người.
Nhất phiến từ tâm tùy địa quân triêm hoa vũ
一 片 慈 心 隨 地 圴 霑 花 雨
Thiên thu tuệ nhật phổ thiên đồng thái xuân phong
千 秋 慧 日 普 天 同 彩 春 風
Đặc biệt hơn ở câu đối trong ba ngày Tết là một trong sáu thú tiêu khiển được trân trọng, theo phong tục cổ truyền của dân tộc:
Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ.
Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh
Xuân về Tết đến, chúng ta hãy bỏ ra chút thời giờ đọc một vài câu đối, trước nhớ ơn các bậc tiền nhân đã từng bảo vệ một dân tộc độc lập tự chủ có nền văn hóa kiên định vững vàng, còn là minh chứng lịch sử, là câu trả lời một dân tộc tuy nhỏ, nhưng tinh thần và khí tiết chẳng những sánh ngang tầm nước lớn, mà còn làm (cho họ) phải kính nể. Đọc câu đối đầu năm cũng nhằm giáo dục con cháu hãy đặt quyền lợi đất nước, dân tộc lên trên, mình vì mọi người mà ra sức học tập, làm việc, dẹp bỏ tự ngã để mọi người sống thân thiện chia sẻ hướng thiện hơn, Ngày Tết lật từng trang sách, đọc một vài câu đối bên chung trà trước hương khói tâm linh,suy ngẫm về hồn thiêng sông núi, nhớ về các bậc tiền nhân, chắc chúng ta không khỏi chạnh lòng nhớ về quá khứ, dẫu biết đức Phật dạy: “Quá khứ thì đã qua, tương lai thì chưa đến, hãy sống với hiện tại”, biết vậy nhưng nghiệp phàm phu chưa dứt, nên mỗi người trong chúng ta hẳn vẫn còn cái nhìn về con người về đất nước, giữa đời và đạo luôn gắn kết, lúc nghiền ngẫm tùng con chữ câu dối còn luận ra được nhiều điều thú vị. Đó là giây phút hiện tại quý giá nhất giúp cho chúng ta quên đi những ngày mệt nhọc, bận rộn lo toan.
Năm mới xin được chia sẻ thiển ý đôi điều về câu đối và xin chúc đất nước phát triển, đời sống nhân dân ổn định, mọi nhà, mọi người được cát tường như ý.