Nếu như ở phương Tây, hoa thủy tiên gắn liền với tên tuổi của chàng Narcissus trong Thần thoại Hy Lạp, thì câu chuyện thủy tiên trong văn hóa Đông phương lại mang một ý nghĩa khác.
Tương truyền, xưa có một phú ông sinh được hai người con trai. Vị phú ông chăm chỉ ruộng vườn, gia cảnh lại khá giả, nên họ sống rất an nhàn vui vẻ. Nhưng chẳng bao lâu sau khi phú ông qua đời, hai người con trai bèn chia tài sản ở riêng.
Người con lớn cậy mình là trưởng, cho rằng em trai ngốc nghếch khờ khạo, bèn chiếm hết ruộng vườn tiền bạc về mình, chỉ cho em một cái đập nước hoang. Người em không hiểu duyên cớ nhưng cũng chiều lòng anh, không dám đưa ra ý kiến phản đối nào.
Nhưng cái đập nước hoang này không cày cấy được, cũng không trồng hoa màu được, phải làm sao mới kiếm kế sinh nhai? Chẳng còn cách nào, người em đành phải lay lắt sống qua ngày, chỉ mong có được chút cơm gạo thô và rễ rau bớt đắng lòng.
Cứ như thế, đồ đạc của cải trong nhà người em đã cầm cố hết, chẳng còn cách gì sống tiếp nữa. Đến khi bị đói mấy ngày liền, đói đến mức không thể chịu thêm được nữa, người em bèn đến nhà anh trai mượn vài đấu gạo.
Người anh có tài sản, sống trong trang viên lớn, mặc lụa là gấm vóc, ăn sơn hào hải vị, nhưng lại không hề có chút tình huynh đệ. Anh ta không những không cho mượn, trái lại còn cằn nhằn năm lần bảy lượt đẩy em ra khỏi nhà. Người em hết cách, đành ngồi bên lề đường khóc nức nở, khóc đến khi nước mắt tuôn như suối, ướt hết hai tà áo.
Tiếng khóc của anh kinh động đến Ngọc Hoàng Đại Đế trên Thiên đình, Ngài vội hỏi các vị Thần tiên: “Nơi nào dưới hạ giới có tiếng khóc bi ai của kẻ nam nhi, rốt cuộc khóc vì điều gì, mau đi tra xét về báo ta!”.
Thần Thổ Địa tiếp Thánh chỉ, liền cưỡi mây lên Thiên đình diện kiến Ngọc Hoàng.
Nghe câu chuyện về chàng trai nghèo hiền lành chất phác, Ngọc Hoàng gật đầu mỉm cười khen ngợi rằng: “Thật đúng là người thành thật trung hậu!”.
Rồi Ngọc Hoàng nói với Thần Thổ Địa: “Đây là thứ hoa chỉ có ở nơi tiên cảnh, thường sinh trưởng trong nước, nên ta gọi đó là thủy tiên. Khanh hãy mang hoa này về và trồng trong đập nước của anh ta, nó sẽ mang lại phú quý tài lộc cho chàng trai khốn khó ấy”.
Như nhớ ra điều gì đó, Ngọc Hoàng lại căn dặn: “Ta có một lời chú, giao cho khanh đem về đưa cho anh ta trồng. Chỉ có thủy tiên ở đập nước của anh ta mới ra hoa, còn hễ đem đi trồng nơi khác, thì sẽ chỉ ra hoa trong một năm đó. Sang năm khác cho dù người ta chăm sóc thế nào đi nữa cũng không thể ra hoa”.
Thần Thổ Địa lĩnh chỉ của Ngọc Hoàng, nhận hoa thủy tiên, cưỡi mây về trần gian. Thần biến thành ông già chống gậy, áo quần lam lũ đi qua chỗ người em, hỏi anh ta sự tình, người em kể lại đầu đuôi cho cụ già nghe.
Nghe xong, Thần Thổ Địa động lòng thương xót, bèn an ủi người em rằng: “Trời không tuyệt đường người trung hậu. Đây là củ hoa thủy tiên, con hãy đem về trồng ở đập nước, ngày sau hoa nở sẽ giúp con thoát khỏi cảnh long đong”. Người em chớp mắt đã không thấy Thần Thổ Địa đâu nữa, bèn hướng lên trời và xuống đất bái lạy, tỏ lòng cảm tạ.
Những người mua giống, vì cây chỉ ra hoa được một năm, nên vẫn phải hàng năm mua giống hoa của người em. Nhờ đó mà người em có được kế sinh nhai, cơm no áo ấm, dần dần trở nên giàu có.
Còn người anh, sau vài năm tận hưởng hết tài lộc thì bỗng nhiên nghèo khó, không thể tự xoay sở cuộc sống. Người em tốt bụng, nghĩ tới tình anh em như chân với tay, đem giống hoa cho người anh. Nhưng người anh trồng thì không sinh trưởng, còn người em thì giàu có lên từng ngày.
Do đó mọi người coi hoa thủy tiên là loài hoa ‘phú quý đến từ thiện lương’. Đặc biệt dịp Tết đến xuân về người ta lại chơi hoa, thưởng hoa thủy tiên, chờ mong hoa nở trong dịp giao thừa để đắc nhiều tài lộc, cả năm cát tường.
Nam Phương biên dịch